NUTQNI PROSODIK TOMONINI TEKSHIRISH TEXNOLOGIYASI
Keywords:
Nutq prosodiyasi, intonatsiya, urg‘u, ritm, pauza, nutq texnologiyalari, akustik tahlil, Praat, paralingvistika, fonetik analiz, sun’iy intellektda nutq, avtomatik nutq tahlili.Abstract
Ushbu ilmiy ishda nutqning prosodik tomonini — ya’ni uning intonatsion, temp, ritm, pauza va urg‘u kabi paralingvistik xususiyatlarini aniqlash, o‘lchash va tahlil qilish texnologiyalari yoritilgan. Prosodiya nutqning emotsional va mantiqiy mazmunini yetkazishda muhim rol o‘ynaydi. Ishda zamonaviy akustik analiz dasturlaridan (Praat, Speech Analyzer va boshqalar) foydalanilgan holda turli yoshdagi va ijtimoiy guruhlarga mansub shaxslarning nutqi prosodik jihatdan tahlil qilinadi. Prosodik parametrlarni avtomatlashtirilgan usullar bilan tekshirish, ularni lingvistik va psixologik holatlarni aniqlashda qo‘llash imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, prosodiyaning fonetik-fonologik tizimdagi o‘rni va nutq madaniyatini baholashdagi roli ochib berilgan. Tadqiqot natijalari nutq terapiyasi, nutqni avtomatik tanish, til o‘rganish va sun’iy intellekt tizimlarida keng qo‘llanishi mumkin.
References
1. Karimov B. va boshqalar. Fonetik tahlil asoslari. – Toshkent: Fan, 2019.
2. Mamajonov A. O‘zbek tilining fonetikasidan amaliy mashg‘ulotlar. – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.
3. Boersma, P., & Weenink, D. Praat: Doing phonetics by computer [Computer program]. https://www.praat.org
4. Crystal, D. The Cambridge Encyclopedia of Language. – Cambridge University Press, 2010.
5. Johnson, K. Acoustic and Auditory Phonetics. – Wiley-Blackwell, 2012.
6. Hasanov A., Yo‘ldoshev M. Nutq madaniyati va notiqlik san’ati. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020.
7. Ladefoged, P., & Disner, S. F. Vowels and Consonants: An Introduction to the Sounds of Languages. – Wiley-Blackwell, 2012.
8. Speech Analyzer dasturi: www.sil.org/resources/software_fonts/speech-analyzer
9. Qurbonov N. Fonetik va fonologik tizimda intonatsiyaning o‘rni. // Til va adabiyot jurnali, 2022, №3.
10. Ismoilova G. O‘zbek tilida urg‘u va ritm xususiyatlari. – Toshkent: Ilm ziyo, 2023
